برای موفق بودن در کارها باید برنامه‌ریزی داشت و کارها را اولویت‌بندی کرد. فردی موفق است که بتواند از وقت و امکاناتش درست استفاده کند و این ممکن نیست مگر آنکه نظم را یاد بگیرد...
به درخواست برخی خوانندگان «سلامت» از جمله پیامک 430****0919 و خانم شیرین، با دکتر الهام شیرازی، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در مورد لزوم و شیوه‌های آموزش نظم به کودکان گفت‌وگو کرده‌ایم.
سلامت: آموزش نظم به کودک را از چه سنی باید شروع کنیم؟
انسان از همان بدو تولد با نظم آشناست و اصلا نمی‌توان گفت آموزش نظم از چه سنی شروع شود. فیزیولوژی بدن انسان کاملا منظم طراحی شده است و انسان از بدو تولد به خوبی نظم را در عملکرد بدنش، خوردن، آشامیدن و خوابیدنش می‌بیند و هرچه بزرگ‌تر می‌شود، با مشاهده رفتار والدین با نظم‌های ارادی و بیرونی هم آشنا می‌شود. از هر سنی که کودک بتواند بفهمد مثلا جای اسباب‌بازی‌اش کجاست و توان جسمی لازم را برای برداشتن و قرار دادن آن سرجایش داشته باشد، می‌توان نظم را به او آموخت.
سلامت: یک کودک 2 ساله این توانایی را دارد اما آموختن نظم به او کمی دشوار است. چه روشی را برای آموزش پیشنهاد می‌کنید؟
یکی از اصول کار این است که پدر و مادر منظم باشند تا کودک با مشاهده و الگوبرداری از نظم آنها، همان کار را انجام دهد. به زبان آوردن کارهایی که انجام می‌دهیم نیز موثر است؛ مثلا وقتی می‌رسیم خانه، به جای آنکه فقط کلید را سرجایش بگذاریم و امیدوار باشیم کودکمان این رفتار ما را ببیند، بهتر است این جملات را به زبان بیاوریم تا کودک بشنود که: «وقتی می‌رسم خانه، کلید را می‌گذارم سرجایش تا هم خانه منظم باشد هم کلید گم نشود.» با این رفتار کودکان نظم را یاد می‌گیرند و به مرور قوانین را با خود تکرار و از ما تقلید می‌کنند. می‌توانیم از سایر کودکان که نظم را آموخته‌اند استفاده کنیم تا کودک با تقلید از همسن و سالانش همان کار را انجام دهد. بازی‌های نمایشی با عروسک یا دوستان و انتخاب نقش یک کودک نامنظم یا منظم، نیز در آموزش نظم کمک‌کننده‌اند. کودکان بسیاری از کارهایی را که از والدین الگوبرداری کرده‌اند، در بازی از خود نشان می‌دهند. قصه گفتن، نقاشی‌کشیدن وحرف زدن در مورد قوانین و... هم در آموزش نظم موثر هستند.
سلامت: آیا تشویق و تنبیه هم لازم است؟
بله، هر پیشرفتی به تشویق نیاز دارد. طبق قوانین تربیتی تشویق باید 5 برابر ایرادگرفتن‌ها یا تنبیه باشد. در این صورت راحت‌تر می‌توانیم با کودک ارتباط برقرار کنیم و به او آموزش دهیم. باید به کودک روش انجام کارها را یاد داد و بعد از او خواست آنها را انجام دهد. وقتی والدین به فرزندشان کاری را آموزش دادند، دیگر نباید خودشان آن را انجام دهند. باید کودک را تشویق کرد خودش انجام آن را برعهده بگیرد. اوایل نباید توقع زیادی از کودک داشت.
سلامت: اگر نظم را رعایت نکرد چه کنیم؟
باید اولویت‌ها را در نظر بگیریم. نباید انتظار داشته باشیم کودک همیشه منظم باشد. اول باید به او یاد دهیم اگر وسایلش را از اتاقش بیرون آورد و جای دیگری از خانه بازی کرد، بعد از اتمام بازی لازم است وسایلش را به اتاقش برگرداند ولی نباید سخت‌گیری کنیم که وسایل را کجای اتاقش می‌گذارد. باید مرحله به مرحله پیش رفت یعنی از مراحل و توقعات کوچک شروع کرد و پله‌پله بالا رفت. هر مرحله باید به حدی آسان باشد که مادر مطمئن باشد 80 درصد موفق خواهد شد.
سلامت: اگر کودک به حرف والدین گوش نکرد و اسباب‌بازی‌هایش را به اتاقش نبرد چه؟
اگر بخواهیم فرزندمان یاد بگیرد تمام وسایلش را بعد از بازی به اتاقش ببرد، شاید سخت باشد. باید توقعمان را محدودتر کنیم و مثلا توقع داشته باشیم کودک از 10 اسباب‌بازی یکی را به اتاق ببرد و وقتی این کار را یاد گرفت، به او یاد دهیم 2 اسباب‌بازی شکننده‌تر را زودتر جمع کند و بقیه را خودمان جمع کنیم و بگوییم ما داریم به تو کمک می‌کنیم در مرحله بعد، می‌توانیم به او بگوییم 5 تکه را جمع کن. اگر توقع زیادی داشته باشیم، کودک با ما همکاری نخواهدکرد. بهتر است بعد از آنکه هر مرحله را آموخت و چند روز آن را اجرا کرد، سراغ مرحله بعد برویم. در ضمن برای طی هریک از این مرحله‌‌ها، او را تشویق کنیم برای این‌کار غیر از آفرین گفتن باید چیزهای کوچکی مثل شکلات که کودک دوست دارد به او داد. مرحله نهایی، آموختن رعایت نظم و ترتیب اتاق است. البته ابتدا باید خودمان آدم منظمی باشیم و بعد توقع نظم از کودک?مان داشته باشیم.
سلامت: آیا توضیح اهمیت نظم به کودک می‌تواند کمک‌کننده باشد؟
بله، علاوه بر تشویق، باید به کودک فهماند مثلا جمع کردن اسباب‌بازی چه فایده‌ای برای او دارد. برای این منظور می‌توانیم قول خرید اسباب‌بازی محبوب دیگری به او بدهیم. نباید انتظار داشته باشیم کودک از لحاظ معنوی متوجه فواید نظم شود. رضایت درونی مخصوص بزرگ‌ترهاست و کودکان نمی‌توانند هنوز متوجه این مساله شوند. فواید نظم باید برای کودک ملموس باشد.
سلامت: اگر بچه‌ای به سن دبستان رسید و نظم را نیاموخت، چه کنیم؟
آموزش نظم در این سنین کار سختی است و بهتر است از کودکی آموخته شود تا در دور‌ه‌های بحرانی مثل آغاز کلاس اول، به مشکل برنخوریم. اگر غفلت کردیم و کودکمان بدون آموختن نظم به این مرحله رسید، باید بین کارهای مهم اولویت‌بندی کنیم. برای کودکی که در سن مدرسه است، انجام تکالیف و تمام کردن آن تا ساعت 9 شب و صبح به موقع بیدار شدن و آماده شدن اولویت دارد چون این کودک قبلا نظم را نیاموخته و تمرین نداشته، نباید انتظار داشته باشیم حتما صبحانه هم بخورد یا حتما موهایش شانه کرده باشد و دست و رویش را بشوید. تمام این کارها
مهم و واجب است اما نمی‌توان توقع داشت همه را با هم اجرا کند. در درجه اول باید فرزندمان به موقع به مدرسه برسد بنابراین خودمان وسایل را در کیفش بگذاریم و صبح بیدارش کنیم تا به موقع بتواند آماده شود. وقتی این کار را یاد گرفت، بستن کیف را به عهده‌اش می‌گذاریم. بعد یاد می‌دهیم صبح با صدای ساعت بیدار شود و...
سلامت: برای هریک از این مراحل چقدر زمان اختصاص دهیم؟
زمانی که برای آموزش هر اولویت می‌گذاریم به شیوه ابتکاری آموزش، هوش فرزند و همکاری او و نحوه فهماندن فایده کارها به او بستگی دارد. عادت‌هایی که باید یاد گرفته شوند، معمولا طی چند هفته توسط کودک دریافت می‌شوند.
منبع: پایگاه سلامت